Het “Kübler-Ross model”

Lessen voor levenden

In 1969 verscheen er een boek, dat vrijwel meteen een bestseller werd en de auteur wereldberoemd maakte. Elisabeth Kübler-Ross (8 juli 1926 - 24 augustus 2004) was een Zwitsers-Amerikaanse psychiater. Haar boek behandelde toch een onderwerp, dat in die tijd nog veel taboes kende: de dood. De auteur heeft veel losgemaakt: zij durfde met terminale patiënten te spreken over wat hen bezighoudt: hun toekomstige dood. In veel ziekenhuizen was men in eerste instantie geschokt omdat zij daarover wilde praten met die patiënten. Artsen en andere hulpverleners hadden overwegend nog de overtuiging, dat men diende te zwijgen over die zo nabije dood. In haar boek deelt zij haar theorie van de vijf fasen van rouw, ook bekend als de “Kübler-Ross model”.

Kübler-Ross ontwikkelde de stadia oorspronkelijk om het proces te
beschrijven dat terminale patiënten doormaken als ze in het reine komen met hun eigen dood; later werd het ook toegepast op rouwende vrienden en familie, die een vergelijkbaar proces leken te ondergaan. De fasen, in de volksmond bekend onder het acroniem DABDA, omvatten:

Ontkenning 

De eerste reactie is ontkenning. In dit stadium geloven individuen dat de gebeurtenis die de gebeurtenis heeft veroorzaakt op de een of andere manier verkeerd is en klampen ze zich vast aan een valse, verkieslijke realiteit. Sommigen kunnen zich ook afzonderen en anderen vermijden die misschien wel hebben geaccepteerd wat er aan de hand is. Dit stadium is meestal een tijdelijke verdediging, zolang de persoon voldoende tijd heeft om tussen de stadia te bewegen terwijl ze de dood overwegen. In haar boek Over sterven en dood stelt Kübler-Ross dat technologische vooruitgang ervoor heeft gezorgd dat mensen bang zijn geworden voor een gewelddadige, pijnlijke dood; daarom ontkennen ze, om hun psychologische geest te beschermen, de realiteit van hun eigen onvermijdelijke dood.

Woede

Wanneer het individu inziet dat de ontkenning niet door kan gaan, raakt hij gefrustreerd, vooral op nabije individuen. Bepaalde psychologische reacties van iemand die deze fase doormaakt zijn: “Waarom ik? Het is niet eerlijk!”; ‘Hoe kan mij dit overkomen?’; ‘Wie heeft hier schuld aan?’; ‘Waarom zou dit gebeuren?’. Sommigen kunnen uitvallen naar geliefden, medisch personeel en andere familieleden. In het andere boek van Kübler-Ross, Questions and Answers on Death and Dying, benadrukt ze dat mensen hun best moeten doen om degenen die zich in deze fase bevinden hun gevoelens te laten voelen en om te proberen de woede niet persoonlijk op te vatten.

Onderhandelen 

De derde fase heeft te maken met de hoop dat het individu een oorzaak van verdriet kan vermijden. Meestal wordt er onderhandeld over een langer leven in ruil voor een hervormde levensstijl. Mensen die geconfronteerd worden met minder ernstige trauma's kunnen onderhandelen of een compromis zoeken. Voorbeelden hiervan zijn de terminaal zieke persoon die “met God onderhandelt” om de bruiloft van een dochter bij te wonen, een poging om te onderhandelen over meer tijd om te leven in ruil voor een gereformeerde levensstijl of een zin als “Als ik hun leven kon ruilen voor het mijne”.

Depressie 

“Ik ben zo verdrietig, waarom nog ergens moeite voor doen?”; “Ik ga binnenkort dood, dus wat heeft het voor zin?”; “Ik mis mijn geliefde, waarom doorgaan?”

Tijdens het vierde stadium wanhoopt het individu bij de erkenning van zijn sterfelijkheid. In deze toestand kan het individu stil worden, bezoekers weigeren en een groot deel van de tijd rouwig en chagrijnig doorbrengen.

Aanvaarding

“Het komt wel goed.”; “Ik kan er niet tegen vechten; ik kan me er net zo goed op voorbereiden.”

In dit laatste stadium omarmen mensen hun sterfelijkheid of onvermijdelijke toekomst, of die van een geliefde, of een andere tragische gebeurtenis. Mensen die sterven kunnen de overlevenden voorafgaan in deze staat, die meestal gepaard gaat met een kalme, retrospectieve blik voor het individu en een stabiele toestand van emoties.

 In de 50e jubileumuitgave van het Engelse boek beschreef de auteur naast de bekende stadia van ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en acceptatie, andere “stadia” zoals shock, gedeeltelijke ontkenning, voorbereidende rouw (ook bekend als anticiperende rouw), hoop en decathexie, wat verwijst naar het proces van het terugtrekken van emotionele investering uit externe objecten of relaties. Ze erkende ook andere emotionele reacties zoals schuldgevoel, angst en gevoelloosheid.

Tegenwoordig wordt het “Kübler-Ross model” niet alleen gebruikt voor ongeneeslijke patiënten, maar ook voor mensen die grote veranderingen ondergaan, b.v. een verhuizing naar een andere stad of land. Het op dit modelgebaseerde rouwproces maakt 7 fasen door.